İnflyasiya Nədir? Növləri Hansılardır? Necə Hesablanır?
İnflyasiya Nədir?
İnflyasiya — bir iqtisadiyyatda mal və xidmətlərin qiymətlərinin zamanla artması nəticəsində alıcılıq qabiliyyətinin azalması deməkdir. Yəni eyni miqdarda pula əvvəlkindən daha az mal və xidmət almaq mümkün olur. İnflyasiya adətən illik faiz nisbəti ilə ifadə olunur və bir çox iqtisadi amillərdən təsirlənir.
İnflyasiyanın Növləri
Tələb İnflyasiyası
Tələb inflyasiyası, mal və xidmətlərə olan ümumi tələbin artması nəticəsində qiymətlərin yüksəlməsi ilə xarakterizə olunur. Bu növ inflyasiya əsasən istehlak xərclərinin artması, dövlət büdcə xərclərinin genişlənməsi və ya investisiyaların çoxalması ilə əlaqələndirilə bilər. Məsələn, hökumət iqtisadi fəaliyyəti stimullaşdırmaq üçün faiz dərəcələrini endirsə, bu, insanların daha çox xərcləməsinə səbəb ola bilər. Tələb inflyasiyası, ümumi tələbin təklifdən artıq olduğu vəziyyətlərdə meydana çıxır və qiymətlərin qalxmasına yol açır.
Xərc İnflyasiyası
Xərc inflyasiyası, istehsal xərclərinin artması səbəbilə mal və xidmətlərin qiymətlərinin yüksəlməsidir. Xüsusilə əmək haqqı və istehsal xammalı qiymətlərindəki artımlar xərc inflyasiyasına səbəb ola bilər. Bu tip inflyasiya, istehsalçıların artan xərcləri qiymətlərə əks etdirməsi nəticəsində yaranır. Xərc inflyasiyası, tələb inflyasiyasına nisbətən daha uzunmüddətli və struktural problem kimi qiymətləndirilir.
Struktural İnflyasiya
Struktural inflyasiya, iqtisadiyyatda mövcud olan əsas struktural problemlərdən qaynaqlanır və adətən uzunmüddətli təsirə malik olur. Bu cür inflyasiya, ölkənin iqtisadi və institusional quruluşuna bağlı olaraq ortaya çıxır. Məsələn:
- demoqrafik dəyişikliklər,
- əmək bazarındakı uyğunsuzluqlar,
- istehsal proseslərində məhsuldarlığın azalması kimi amillər struktural inflyasiyanın yaranmasına səbəb ola bilər.
İnflyasiyanın Gündəlik Həyata Təsiri
İnflyasiya vətəndaşların gündəlik büdcəsinə, yaşayış standartlarına və gələcək planlarına birbaşa təsir göstərir. Qiymətlərin davamlı artması nəticəsində insanlar əvvəl ala bildikləri məhsul və xidmətləri artıq eyni büdcə ilə ala bilmirlər. Bu vəziyyət, xüsusilə sabit gəlirli ailələr, pensiyaçı və aşağı gəlirli təbəqələr üçün daha ciddi təsirlər yaradır.
Ərzaq səbətindəki artımlar, kirayə və nəqliyyat xərclərindəki yüksəlişlər ailə büdcələrini daraldır. Həmçinin, uşaq baxımı, təhsil, səhiyyə kimi vacib xidmətlərin də bahalaşması uzunmüddətli sosial problemlərə yol aça bilər. İnsanlar daha çox qənaət etmək, daha az xərcləmək məcburiyyətində qalır və bu da istehlakın azalmasına, iqtisadi yavaşlamaya səbəb ola bilər.
İnflyasiyaya Qarşı Hökumət və Vətəndaş Strategiyaları
İnflyasiya ilə mübarizə yalnız Mərkəzi Bankın faiz dərəcələrini artırması və pul siyasətini sərtləşdirməsi ilə bitmir. İnflyasiya şəraitində geniş əhali təbəqəsinin qorunması üçün dövlətin sosial dəstək proqramları, minimum əmək haqqının inflyasiyaya uyğun tənzimlənməsi, vergi güzəştləri, subsidiyalar və qiymət sabitliyinə yönəlik tədbirlərin həyata keçirilməsi vacibdir. Bununla yanaşı, vətəndaşların da fərdi səviyyədə maliyyə savadlılığını artıraraq daha düşünülmüş maliyyə davranışlarına yönəlməsi önəmlidir.
Xərclərin nəzarətdə saxlanması, öncəliklərin düzgün müəyyən edilməsi, lazımsız borclardan uzaq durmaq, ehtiyat büdcə formalaşdırmaq və ağıllı investisiya imkanlarından faydalanmaq inflyasiyaya qarşı şəxsi müdafiə yollarıdır. Uzunmüddətli inflyasiya təsirlərinə qarşı effektiv mübarizə isə həm dövlətin strateji iqtisadi yanaşmasına, həm də cəmiyyətin maliyyə savadlılığı səviyyəsinə bağlıdır. Bu, yalnız iqtisadi tarazlığı deyil, eyni zamanda sosial rifahı da təmin edir.
İnflyasiyanın Hesablanması
İnflyasiya səviyyəsi adətən istehlak qiymətləri indeksi (İQİ) və ya topdan satış qiymətləri indeksi (TSQİ) kimi statistik göstəricilər vasitəsilə ölçülür. İQİ istehlak səbətindəki əsas mal və xidmətlərin qiymət dəyişikliyini əks etdirərkən, TSQİ daha çox istehsal mərhələsindəki qiymətlərə diqqət yetirir.
Bu göstəricilər əsasında müəyyən dövr ərzində mal və xidmətlərin qiymətləri baza dövrlə müqayisə olunur və faizlə ifadə edilən fərq inflyasiya dərəcəsini göstərir. Məsələn, İQİ-yə əsaslanan aylıq inflyasiya cari ayın göstəricisinin əvvəlki ayla müqayisədə neçə faiz dəyişdiyini göstərir.
İnflyasiyanın iqtisadiyyata necə təsir etdiyini anlamaq, hökumətlərin effektiv pul siyasəti formalaşdırması və iqtisadi sabitliyi qoruması baxımından əhəmiyyətlidir. İnflyasiyanı nəzarətdə saxlamaq, iqtisadi tarazlığı qorumaq və vətəndaşların alıcılıq qabiliyyətini saxlamaq üçün hökumətlərin həyata keçirdiyi siyasətlər olduqca vacibdir.
Növbəti bloq
Cashback nedir?
