Dollar Məzənnəsi Nədir? Dollar Niyə Bahalaşır və ya Ucuzlaşır?
Dollar Məzənnəsi Nədir?
Məzənnə” iqtisadiyyatda xarici valyutaların milli valyuta ilə müqayisədə dəyərini ifadə edən bir anlayışdır. “Dollar məzənnəsi” isə konkret olaraq bir ölkənin milli pul vahidinin ABŞ dolları (USD) qarşısındakı dəyərini göstərir. Başqa sözlə, bu göstərici yerli valyutanın dollarla müqayisədə nə qədər güclü və ya zəif olduğunu əks etdirir.
1945-ci ildə qüvvəyə minən Bretton Woods Razılaşması ilə ABŞ dolları qızıla çevrilə bilən yeganə valyuta statusunu qazandı. Bu qərar dolların beynəlxalq iqtisadiyyatda əsas valyutaya çevrilməsinə zəmin yaratdı. Bu sistemdə digər ölkələrin valyutaları dollara indeksləşdirilmişdi, dollar isə birbaşa olaraq qızıl ehtiyatlarına bağlı idi.
Dollar Məzənnə Hansı Amillərə Görə Dəyişir?
Valyuta məzənnələrinə təsir göstərən başlıca amillər bunlardır:
- ABŞ Federal Ehtiyat Sistemi (FED) qərarları
- Beynəlxalq Valyuta Fondunun (IMF) siyasətləri
- Beynəlxalq ticarət balansı
- Cari hesab kəsiri (cari açıq)
- Valyutaya olan təklif və tələbin səviyyəsi
- İnflyasiya səviyyəsi
- Yerli və beynəlxalq faiz dərəcələri
Əgər bir ölkə ixracdan əldə etdiyi gəlirlə idxal üçün sərf etdiyi valyuta xərclərini ödəyə bilmirsə və bu balansı qoruya bilməzsə, cari əməliyyatlar balansında kəsir yaranır. Bu vəziyyət ölkənin valyuta ehtiyatlarını azaldaraq, dolların məzənnəsinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər.
FED və Dollar Məzənnəsi
FED (Federal Ehtiyat Sistemi), 1913-cü ildə ABŞ-da yaradılmış və ölkənin pul siyasətini tənzimləyən mərkəzi bank sistemidir. 1930-cu illərdəki Böyük Depressiyadan sonra, FED-in səlahiyyətləri artırılmış və daha muxtar bir qurum halına gətirilmişdir.
FED-in əsas vəzifələri bunlardır:
- Bazar likvidliyini təmin etmək
- Kredit faizlərini tənzimləmək
- Etibarlı bankçılıq prinsiplərini tətbiq etmək
FED-in qəbul etdiyi qərarlar ABŞ-ın pul siyasətinə birbaşa təsir göstərir. Beləliklə, valyuta məhsullarının dollara indekslənməsi, FED-in qərarlarının qlobal bazarlara ciddi təsir etməsinə səbəb olur.
1971-ci ildə dolların devalvasiyaya uğraması ilə Bretton Woods sistemi tənəzzülə uğramış, və ABŞ prezidenti Riçard Niksonun bu razılaşmanı ləğv etməsi ilə, qlobal iqtisadiyyatda qarşılıqsız dollar çapı dövrü başlamışdır. Bu addım, istehlak iqtisadiyyatının tələblərini qarşılamaq üçün atılmış bir strategiya kimi qiymətləndirilir.
Dollar Məzənnəsi Niyə Dəyişir?
Dolların məzənnəsi çoxsaylı və müxtəlif amillərdən asılı olaraq dəyişir. Dolların dəyərinin formalaşmasında həm keçmişdə imzalanan tarixi razılaşmalar, həm də müasir iqtisadi göstəricilər əsas rol oynayan amillər arasında yer alır.
İnvestorlar və iqtisadiyyatı izləyən şəxslər üçün bu dinamikaları anlamaq, valyuta bazarlarındakı hərəkətləri daha düzgün proqnozlaşdırmaq baxımından olduqca əhəmiyyətlidir.
Dolların Bahalaşmasının Vətəndaşa Təsiri
Dollar məzənnəsinin artması, idxal məhsullarının bahalaşmasına, yanacaq və enerji xərclərinin yüksəlməsinə və bunun nəticəsində ümumi inflyasiya səviyyəsinin artmasına yol açır.
Xüsusilə xaricdən alınan texnologiya məhsulları, dərmanlar, sənaye xammalları və ərzaq məhsulları, dollarla alındığı üçün, dolların bahalaşması bu məhsulların da qiymətinin qalxmasına gətirib çıxarır. Bu da vətəndaşın gündəlik alış-verişinə, yaşayış xərclərinə və qənaət imkanlarına birbaşa təsir edir. Beləliklə, dolların məzənnəsindəki dəyişikliklər təkcə investorları deyil, hər bir istehlakçını yaxından maraqlandırmalıdır.
